[აკაკი წერეთელი]
XII
[ჩვენ ვისხედით აივანზე. იყო საღამო ხანი. ახალგაზრდა რევოლიუციონერმა ქალმა უთხრა ჭაღარით შემოსილ, ხანში შესულ ქართველ ქალს].
- აი, ჩვენ ვზივართ აივანზე. თუ თქვენ გინდათ სთქვათ, თუ რასაც ვხედავთ აქედან, ამ ახალგაზრდა ქვეყანას, ძირფესვიანად შეცვლილს, არ შეუძლია შეასრულოს თავისი გრანდიოზული ამოცანები, მაშინ ეს არ შეუძლია შეასრულოს არავის. ხშირად ჰკითხულობენ, საითკენ მიდის საქართველო? გულახდილად გეტყვით, მეც არა ერთხელ დავფიქრებულვარ ამის შესახებ, თუ მართლა საითკენ მიდის საქართველო? აი, რას იტყვით თუნდაც ამ დოკუმენტის შესახებ.
აქ ახალგაზრდამ გადასცა მოხუცს ოთხად დაკეცილი პატარა ქაღალდი. მოხუცმა ქალმა გათეთრებული თავი მაღლა ასწია. სათვალეები გაიკეთა არწივისებურ ცხვირზე, გაშალა ქაღალდი და ხმამაღლა წაიკითხა:
„ქართველ ერს.
1915 წ. 26 იანვარს დამდეგს, ღამის პირველ საათზე / საქართველოს დიდება, ქართველი ხალხის ეროვნული გულთმისანი და მესაიდუმლე / აკაკი წერეთელი გარდაიცვალა. / მისი მაღმერთებელი სამშობლო საყოველთაო გლოვის ნისლმა დაჰბურა; / დაობლებული ქვეყანა გულის სიღრმიდან ამოხეთქილ კვნესით / ეხმაურება თავისი წუხილის შეუდარებელი გამომსახველის სიკვდილს. / ერის წმინდა ზრახვების გრძნეული მომღერლის დაკარგვას.
მთელი ერი, ერთი აზრით გამსჭვალული, / ერთ გრძნობათ გადაქცეული, /თვალცრემლიანი და გულჩათხრობილი / შემოკრბება აკაკის ძვირფას ცხედრის თაყვანსაცემად. / წმინდა ნეშტს ჩააბარებს ჩაფიქრებული მთაწმინდის ისტორიულ აკლდამას. / ხოლო მისი უკვდავი სულის წინაშე საუკუნო ფიცს დასდებს, რომ / არ უღალატებს დიდებულ მგოსნის მიერ ნაანდერძევ / სიმართლის მსახურებას და / ეროვნულ იდეალებს. / კომიტეტი“..
მოხუცმა ქალმა ქაღალდი მაგიდაზე დასდო. საათვალეები მოიხსნა და თვალებზე მომდგარი ცრემლი მოიწმინდა რა და უთხრა რევოლიუციონერ ქალს (მეორეს უთხრა:)
- მე მას პირადათ [ვიცნობდი,] შევხვედრივარ ძალიან ბევრჯერ.
- [მაშ, გახსოვთ] ეს მოწოდებაც კარგად გახსოვთ, მაშასადამე.
- მახსოვს, შვილო, როგორ არ მახსოვს.
- გემახსოვრებათ მისი დამარხვაც.
ახალგაზრდა ქალმა განაგრძო:
- მე კი ძალიან კარგად მახსოვს / ის დამარხვა, თუ მეტი არა, ნაკლები არა ჰყოფილა ილია ჭავჭავაძის დასაფლავებაზე. / მე სპეციალურად წავედი საჩხერეში. /დამამახსოვნდა კონდუქტორის ხმაც კი: „საჩხერე“. / სადგურიდან თუ მეტი არა, [3 ვერსი] ორი კილომეტრი მაინც იქნება პოეტის სასახლემდე. / ჩვენ მივდიოდით ზოგი ფეხით, ზოგი ეტლებით. / პოეტის სახლის ახლო ვხედავ კნეინებსა და თავადებს, / ისინი მიდიან გულჩათხრობილი, / მწუხარებისაგან განადგურებული სახით. /მათი სახეები კი ლაპარაკობენ: / „იგი ჩვენია“. /მე, მართალი გითხრათ, შემეზიზღა ეს თავგამოცალიერებული, ღმერთო, შეგცოდე, ხალხი (აქ მოხუცი ქალი შეიშმუშნა) /... ხალხი, რომელიც მთელ თავის სიცოცხლეს - საპირადოს, თავისთავის სასიამოვნოს ანდომებს. / ხალხი, რომელთა ინტერესებიც არ გასცილებია მდიდრულად ჩაცმა-დახურვას, სმა-ჭამას, [რომელზედაც] რომლითაც თვითონ პოეტი [ირონიულად ამბობდა] სარკასტიულად დასცინოდა: / „როდესაც ჩემს წინ სუფრაზე, ცხელი, შუშხუნა მწვადია, / მაშინ მე საქართველოსთვის ყოველი კარგი მწადია“.
ხალხი, რომელთათვისაც არავითარი სულიერი მოთხოვნილება არ არსებობს. /თაყვანისმცემელნი ლაზათიანი სუფრის, / დღედაღამ იმაზე რომ ფიქრობს, ვის რა ააცალოს, რომ / თავისი პირუტყვული საჭიროებანი დააკმაყოფილოს.
ეხლა თავს გვაჩვენებენ, თითქო / გულმოკლულნი არიან დიდი მწუხარებით, შავებჩაცმულნი, / ერთის სიტყვით, / თავიანთი თავი ჭირისუფლებადაც კი მოაქვთ. / რა საშინელებაა, როდესაც შავი ღამის ყორნები დაუწყებენ ბატონ-პატრონობას სინათლეს. / ნუ თუ პოეტს შეეძლო ამ მუქთახორების მახლობლად ყოფნა; / მათთან საერთო ჰაერით სუნთქვა? / მაგრამ არა, მე დარწმუნებული ვარ, რომ არა! / ო, რამდენ გარყვნილ დანაშაულობებს ვკითხულობ მე ამ ადამიანების, [სახეებზე] / ამ ვითომ დამგლოვიარებულების სახეებზე. /ხა! ხა! ხა! თქვენ, შავო მძორებო, / როგორ მინდა ეხლავე გაგრეკოთ აქედან, /არასგზით არ მიგიშვათ პოეტამდის. / არა და არა. თქვენ არა ხართ ღირსი, აქ უნდა მოვიდენ დაჩაგრულები, თქვენი ადგილი კი აქ არ არის. / აი, მობრძანდება კნეინა, შავებში. მის სახეზე კი სწერია: / "მე ბევრი, ბევრი გარყვნილი დღეები [მახსოვს] მიტარებია, / გამიწამებია ბევრი ყმა, [ვმეუფობდი,] ვბატონობდი და ვბატონობ. მე მფლობელი ვარ აი, ამისი, / მე დედოფალი ვარ და ყველა და ყოველივე მე უნდა მემორჩილებოდეს. / მე არ შემიძლია გულდამშვიდებით ვუცქეროდე ამათ. / მე შევდივარ ეზოში. [დიდი] მოზრდილი თეთრი ქვის შენობა, სვეტებიანი, / რომლებიდანაც წარსულის სურნელება ჰქრის. /ეზოში [ბევრი] პატარა შენობებია. / ერთიდან სცემს ღვინის სუნი. / კარებთან სდგას თეთრ წინსაფრიანი მზარეული. მახლობლად გლეხები სჭრიან / ხის მსხვილ რტოებს / და მათ სახეებზე ვკითხულობ: / „ჩვენ ჯერ ისევ ყმები ვართ ფაკტიურად“. / ყოველივე ეს გვაგონებს საკუთრებას / ოდესმე აქ მცხოვრების და ბატონის, მძარცველი ფეოდალისას. / [რომელმაც] ფეოდალმა ყველაფერი საფუძვლიანად და მაგრად ააგო. / [მისთვის] მას სურდა, რომ სამუდამოდ ეცხოვრა ფუფუნებაში; მას სურდა ეცხოვრა სხვების დამონებასა და ძარცვა-გლეჯაში. მან დიდხანს იცხოვრა ბედნიერი ცხოვრებით, ბევრჯერ ააწიოკა ყმა, იცხოვრა გარყვნილი ცხოვრებით და ბოლოს ჩაძაღლდა. დაიწყო მღელვარება დაჩაგრულების, რომელმაც აიძულა მორბილებულიყო ისეთი მემკვიდრე, როგორიცაა მამა, და ბოლოს სრულიად გადაგვარდა. ეხლა აქ ცხოვრობდა პოეტი, რომელმაც მრავალი კარგი შუქი დაუტოვა ამ ბოროტ ნიადაგს. შევდივარ შიგნით. შუა ადგილას, ცარიელ საწოლზე [ძევს] არის პოეტის ცხედარი. [ჩვენ] მიუტანიათ ბევრი ყვავილები... რომლებიც თითქო ამბობდენ: ნუ თუ მას არ უხარია, როდესაც მოვედით ამდენი მახარობელი გაზაფხულისა, რომლებზედაც იგი არაერთხელ გულწრფელად მღეროდა?
ყველანი კოცნიდენ ჯვარს, რომელიც მიცვალებულის გულზე იდო. მე, აბა, რა მიმაკარებდა, არ მინდა, შეიძლება, ეს თქვენი ჯვარი. რომელიმე გაიძვერა მღვდლის მიერ მოტანილი, რომელიც სარწმუნოების ნიღაბაფარებული, ძარცვავს და ატყუებს [ადამიანებს] მოსახლეობას. მე მხოლოდ მინდა, [ამ] პოეტის მაღალსა და ნათელ შუბლს ვეამბორო, მაგრამ უხერხულია. წარმოდგენით, გულში ვეამბორები მას. მიცვალებულის გარშემო ისევ იგივე კნეინები და თავადებია, მეორე მხრით ფარისეველი მღვდლები. მათ უნდათ, რაც შეიძლება მალე გადაიხადონ პანაშვიდი, [უნდათ] სულით და გულით უნდათ, გამოტოვონ სახარებიდან სიტყვები. მაგრამ კნეინებისა და თავადების შიშით ვერ ბედავენ. ერთი მღვდელი სოფლიდან ჩამოსული, რომელიც, ალბად, არასდროს ამ ოთახში არ ყოფილა, პანაშვიდის დროს ჩუმჩუმად აქეთ-იქით იყურება, რომ ყველაფერი კარგად დაათვალიეროს, დაიმახსოვნოს. აგერ მისი მედავითნეც, რა კმაყოფილი სახე აქვს. როდესაც ზედიზედ ცხვირში ლაპარაკობს თავის [სათქმელს] ალილუიას. ალბად, ფიქრობს: მადლობა ღმერთს, ყველაფერი კარგად მიდის. აგერ კიდევ რამდენიმე ადგილობრივი თუ ჩამოსული ვაჭარი. აი, ეს ხალხი ეხვევა გარს პოეტის ცხედარს. ამაზე დიდი შეურაცხყოფა კიდევ შეიძლება? მე არ შემიძლია. მე გამოვდივარ აივანზე და გადავყურებ ადგილებს, მშვენიერს, ულამაზეს ადგილებს, საიდანაც, ალბად, არაერთხელ სტკბებოდა პოეტი საუცხოვო მთებისა და მიდამოების ცქერით. შორით მოსჩანდენ თოვლით დაფარული მთები. ქვევით ტყით შემოსილი გორაკები. უფრო ქვევით უმშვენიერესი ველები. [რამდენჯერ, ალბად] დიდხანს ვუცქეროდი ამ მომჯადოებელს სურათს. შემდეგ შევიხედე მეორე ოთახში. იქ იჯდა მოხუცი ქალი, დაახლოებით 100 წლის. ჩვენ წარგვადგინეს მასთან, მან თავი დაგვიკრა, იგი საშინლად სწუხდა.
- ჩვენი საქართველო!
- საწყალი საქართველო!
- საითკენ მიდის საქართველო?
ეხლა, როდესაც ვიგონებ ყოველივე ამას, რა შორეულ დროთ მოსჩანს იგი.